برگزاری نشست «مسلمانان هند، حج و حرمین» در قم

به گزارش خبرگزاری رسا، نشست علمی مسلمانان هند، حج و حرمین، با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزه و دانشگاه هفته گذشته در سالن جلسات پژوهشکده حج و زیارت در قم برگزار شد. نادر کریمیان سردشتی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، حجت الاسلام محمدسعید نجاتی عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و احمد خامه یار و لیلا خجسته عبدی از کارشناسان ادبیات و زبان اردو از شرکت‌کنندگان و ارائه دهندگان مقاله در این نشست بودند.

تعاملات مسلمانان هند و ایران در امور حج و حرمین، حج‌گزاری مسلمانان هند در ادوار تاریخی مختلف، فرهنگ و آداب و رسوم  حج گزاری مسلمانان هند، حج و حرمین شریفین در آثار علمی و هنری مسلمانان هند، اقدامات عمرانی و رفاهی مسلمانان هند در حرمین شریفین از محورهای مورد بررسی در این نشست بود.

بنا به گزارش پژوهشکده حج و زیارت که در اختیار ایکنا قرار گرفت، در ابتدای نشست، علی اکبر ضیایی رییس پژوهشکده حج و زیارت، توضیحاتی درباره موضوع نشست و ضرورت برگزاری آن بیان کرد و سپس سید محمود سامانی، مدیر گروه علمی تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و دبیر علمی نشست، ضمن اشاره به محورهای نشست، درباره اهداف آن گفت: هند کشوری مهم و بزرگ است که ده‌ها میلیون مسلمان را در خود جای داده است. این کشور تا پیش از استقلال پاکستان و بنگلادش، در صدر کشورها به لحاظ داشتن جمعیت مسلمان بود و اکنون نیز از این نظر در رتبه‌های نخست در جهان قرار دارد.

پیوند فرهنگی ایران و هند

دبیر علمی نشست افزود: هند در برهه‌هایی شاهد دولت‌ها و امارت‌های مختلف شیعی بوده و نیز در مقاطعی مانند عصر صفویه، این کشور در مسیر حج‌گزاری ایرانیان، قرار داشته است. همچنین در مقاطعی، مسلمانان آسیای مرکزی (ترکستانی‌ها) و قوم افغان از طریق هند عازم سرزمین وحی می‌شدند. قابل یادآوری است که هیچ ملتی به اندازه ایران و هند پیوندهای عمیق فرهنگی تمدنی نداشته‌اند. به ویژه در عصر صفوی که مناسبات دو کشور به دلایل مختلف حسنه بوده است.

وی تصریح کرد: چنین مواردی سبب شد پژوهشکده حج و زیارت با توجه به ظرفیت عظیم هند و ایران در حوزه‌های مختلف به ویژه میراث مشترک از جمله در حوزه حج­‌گزاری و زیارت، نشستی را برگزار کند تا گامی برای شناخت هرچه بیشتر ظرفیت‌های عظیم حج در ابعاد گوناگون باشد. تعداد مقالات ارسال شده به دبیرخانه نشست بیش از ۲۰ مقاله بود که از این تعداد برخی که ارتباط چندانی با موضوع نشست نداشتند از چرخه خارج شد و سایر مقالات در مجموعه‌ای آماده و پس از چاپ دیجیتالی به تعداد محدود، به برخی مدعوین نشست و ارائه دهندگان مقاله اهدا شد.

در ادامه جلسه نادر کریمیان سردشتی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، احمد خامه یار، حجت الاسلام محمدسعید نجاتی عضو هیئت علمی پژوهشکده حج و زیارت و لیلا خجسته عبدی به ارائه مقاله و سخنرانی در ارتباط با موضوع نشست پرداختند.

حجت الاسلام و المسلمین محمد سعید نجاتی مقاله «بازتاب حج‌گزاری هند در دوره حکمرانی گورکانیان (قرن دهم تا سیزدهم) در کتاب مایکل پیرسون» را ارائه داد و بیان کرد: در اینجا خلاصه‌ای از مطالب کتاب فوق الذکر ـ که به ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حج‌گزاری هند در قرن‌های دهم تا سیزدهم هجری می‌پردازد ـ ارائه می‌شود. در گزارش این کتاب، به تحلیل‌ها و آمارهای ارائه شده در کتاب توجه شده و به ترتیب در فصل‌های کتاب، پس از معرفی منابع و آثار پژوهشی مرتبط با موضوع پژوهش و بیان اهداف و ضرورت‌ها و دشواری کار، به تاریخ حج در آغاز عصر جدید و در حقیقت در دوره مورد بحث اشاره می‌شود. در فصل بعدی به جایگاه کانونی حج در اندیشه اجتماعی و معنوی مسلمانان و در فصل بعد، به مناسبات پادشاه مغول هند در دوره مورد مطالعه با حج و حرمین پرداخته شده است.

تبیین دیدگاه‌های غربی درباره حج‌گزاری به صورت کلی و حج‌گزاری هند به‌ طور خاص، معرفی مؤلفه‌های تأثیرگذار در حج‌گزاری هند در دوره مورد بحث و تحلیل آن به روش تاریخی و ارائه اطلاعات جدید درباره حج‌گزاری هندیان، از نوآوری‌های این پژوهش است.

بررسی کتاب راهنمای مصور سفر دریایی حج

در ادامه احمد خامه‌یار در مقاله خود به بررسی کتاب «انیس الحُجّاج» صفی بن ولی قزوینی؛ راهنمای مصوّر سفر دریایی حج از هند پرداخت و گفت: صفی بن ولی قزوینی، نویسنده ایرانی دربار اورنگ‌زیب گورکانی است که به درخواست دختر وی زیب‌النساء بیگم، اثری به زبان فارسی به نام انیس الحُجّاج، در شرح حج‌گزاری خود در سال ۱۰۸۷ قمری نوشته است. انیس الحجّاج، احتمالاً تنها متن موجود از سده‌های میانی و قدیمی‌ترین متن فارسی در شرح سفر حج از هند و از مسیر دریایی است و ازاین‌رو، ارزش تاریخی ویژه‌ای در تاریخ حج‌گزاری مسلمانان هند دارد.

وی افزود: این کتاب، پیش از آنکه سفرنامه‌ای به مفهوم مصطلح باشد که در آن یادداشت‌های روزانه سفر و خاطرات مؤلف ثبت شده، کتاب راهنمایی برای حج‌گزاران هندی است که این موضوع، آن را به اثری مهم تبدیل کرده است. کارکرد این اثر به ‌مثابه راهنمای حج‌گزاران، عاملی بوده تا در برخی نسخه‌های خطی آن، نگاره‌های هنری زیبا و نفیسی از نقشه‌های شهرهای واقع در طول مسیر و همچنین مناسک حج و کاروان‌های حج ملت‌های مسلمان ترسیم شود.

سومین مقاله با عنوان «سفرنامه عبدالکریم کشمیری به دیار حجاز»(۱۱۵۴- ۱۱۵۵ هجری قمری) به وسیله نادر کریمیان سردشتی ارائه و در آن اعلام شد: عبدالکریم کشمیری، فرزند عاقبت محمودف فرزند خواجه محمد بولاقی، فرزند خواجه محمدرضا،-۱۱۹۸ق، تاریخ‌نگار فارسی‌نویس شبه‌قاره بود. درباره زندگی وی ظاهراً جز آنچه از کتاب وی، با عنوان «بیان واقع»، به دست می‌آید آگاهی‌هایی در دست نیست. وی از مردم کشمیر بود و در شاه‌جهان‌آباد/دهلی می‌زیست. در سالهایی که در دهلی زندگی می‌کرد نادرشاه افشار (۱۱۶۰-۱۱۴۸ق) بدان شهر تاخت و آنجا را گرفت (۱۱۵۱ق). عبدالکریم که می‌خواست به زیارت کعبه و دیگر جاهای مقدس اسلامی برود با میرزاعلی‌اکبر خراسانی، داروغه دفترخانه، دیدار کرد و میرزاعلی‌اکبر وی را به «ملازمت سلطان رسانیده به وعده رخصت حج و زیارت، در سلک متصدیان حضور منسلک گردانید».

حج‌گزاری نادرشاه افشار

در ادامه مقاله تأکید شد: عبدالکریم همراه سیدعلوی‌خان حکیم‌باشی در رکاب نادرشاه افشار رهسپار ایران شد. هنگامی که نادرشاه پس از جنگ‌های پی‌درپی در پنجاب، سند، افغانستان، خراسان، ورارود، خوارزم و جاهای دیگر به قزوین رسید (۱۱۵۴ق) عبدالکریم اجازه سفر حج گرفت و عازم حجاز گشت و در راه از جاهایی مانند کربلا و جلب نیز دیدن کرد. پس از گزاردن حج (۱۱۵۵ق)، از راه بندر جده با کشتی به هند بازگشت و در جمادی‌الثانی ۱۱۵۶ق به دهلی رسید. وی نویسنده کتاب‌های بیان واقع/ تاریخ نادری و نادرنامه است که از منابع مهم تاریخی دوره نادرشاه افشار به شمار می‌آید و گزارشی از سفر حجاز خود را نیز ثبت و ضبط کرده است.

در انتهای این نشست علمی، لیلا عبدی خجسته مقاله «سفرنامه حجِ غلام الحَسنین پانی‌پَتی از هندوستان (سالِ ۱۳۵۳ق)» ارائه کرد که خلاصه آن چنین بود: خواجه‌ غلام‌الحَسنین پانی‌پَتی (۱۸۶۸- ۲۱ رمضان ۱۳۵۶هـ/ ۲۵ نوامبر ۱۹۳۷) در شهرِ پانی‌پَتِ هندوستان زاده شد و تا کلاسِ دهم، در «اِم.اِی.اِو کالج» در عَلیگَر به تحصیل پرداخت. او بعدها در مدرسه دولتی و «مدرسه راهنمایی حالی» در شهرِ پانی‌پَت و همچنین در اداره‌های مختلفِ شهرِ بمبئی به تدریس ‌پرداخت. همچنین دبیرِ انگلیسی، عربی و فارسی در مدرسه راهنمایی در پانی‌پَت و بازرسِ مدارس بود. وی پس از بازنشستگی، مدیریتِ آن مدرسه را برعهده گرفت و چندین اداره تأسیس کرد.همچنین او واعظِ برجسته‌ای بود. زندگی‌نامه خودنوشتِ غلام‌الحَسنین در ۱۹۳۶ چاپ شده است.

لیلا عبدی خجسته ادامه داد: غلام الحسنین چندین بار به عراقِ عرب سفر کرد و یک بار هم حج تمتّع انجام داد. وی در ۲۸ ژانویه ۱۹۳۵ از زادگاهش پانی‌پَت به دهلی رسید و از راهِ بمبئی به سوی مکّه حرکت کرد و در ۷ آوریل ۱۹۳۵، از این سفر برگشت. در این سفر، برادرش – غلام‌السّبطین- و دیگر سرشناسانِ هندوستان نیز همراهش بودند. سفرنامه حجِ وی که به زبانِ اردو است، در ۱۳۵۳قمری با عنوان سفرنامه حج یا سامان آخرت چاپ شد.

گفتنی است؛ در حاشیه نشست علمی مسلمانان هند، حج و حرمین مجموعه آثار پژوهشکده حج و زیارت که به زبان اردو منتشر شده است، به نمایش گذاشته شد./847/ب101/ف

منبع: ایکنا