به سمت فقه «حالت عادی جدید»

به گزارش بین الملل خبرگزاری رسا، یكی از مكاتب جالب فقه، فقه اقلیت ها است كه در اروپای غربی توسعه یافته است. آنها فقهی دارند که به طور کلی با فقه عمومی متفاوت است. شرایط اجتماعی، طبیعی و جغرافیایی آن ها را به تدوین فقه خود وادار می کند.

به نوشته رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی، مثال آن تعیین وقت نماز و زمان روزه گرفتن برای مناطقی است که در نزدیکی قطب هستند. وقتی تابستان فرا می رسد، منطقه در قطب شمال، خورشید هرگز غروب نمی کند، و برعکس منطقه در قطب جنوب، خورشید هرگز طلوع نمی کند.

اینجاست که درک متنی از زمان های نماز و روزه بر اساس گردش ظاهری خورشید سخت می شود. لذا، تفسیر دیگری درباره زمان نماز لازم است تا نماز و روزه در مناطق اطراف قطبهای زمین انجام شود.

در این بحث، علاقه مند هستم که خوانندگان را دعوت کنم تا در مورد ضرورت تدوین مجدد فقه در حالت عادی جدید مانند فقه اقلیت ها بحث کنیم.

فقه «حالت عادی»

اصول اسلامی اساساً به شکل گیری یک جامعه جمعی منجر می شود. یکی از جنبه های اصلی هنجارها یا قوانین اجتماعی (فقه معامله) تقویت شخصیت جمع است. قوانینی برای امور خیریه یا صدقه، همسایگی، و انجام معاملات همه به نفع دیگران و روحیه همبستگی گرایش دارد.

در فقه، حکم وجوب کفایی نیز وجود دارد، یعنی یک تعهد که به صورت جمعی به مسلمانان تحمیل شده است، نه افراد. حتی در عبادت شخصی و رابطه عمودی با خدا (فقه عبادت)، هنوز اصل ارتباطات جمعی در اولویت قرار دارد. نمازهای پنج گانه ترجیحاً در جماعت و در مسجد انجام می شود. در قوانین این جماعت نیز مقرر شده است که صفوف باید نزدیک و بدون فاصله باشد.

بنابراین، شدت تعامل روزانه مسلمانان از نظر جسمی بسیار قوی است. زیرا تقریباً همه فقه عبادت و معامله مستلزم تعامل مستقیم بین افراد است. این اصل پس از آن با فرهنگ منحصر به فرد اندونزی تقویت می شود که همبستگی را اولویت قرار می دهد.

بنابراین، اجتماع بودن، نزدیکی اجتماعی و جسمی جوامع مسلمان در اندونزی نه تنها بر اساس جنبه های اعتقادی بنا شده است، بلکه فرهنگ نیز دخالت دارد.

این نظم پایدار جامعه به طور ناگهانی با شیوع بیماری کوید-19 لطمه خورده است. شیوع ویروس از طریق تماس جسمی انسان با افراد دیگر، باعث ایجاد سیاست های اجتماعی و فاصله جسمی شده است. ناگزیر است که این سیاست بر هنجارهای عبادت مسلمانان، از جمله فعالیت های مسلمانان در مساجد تأثیر بگذارد.

متون مقدس که به اجتماع بودن نظیر عبادت به صورت جماعت، نمازهای تراویح و نمازهای عید سعید فطر در مسجد، دستور می دادند، به منظور حفظ جان و توقف شیوع ویروس کشنده، ناگهان نادیده گرفته شده اند.

تا به امروز، مجلس علمای اندونزی در پاسخ به شیوع کوید-19 حداقل 4 فتوا صادر کرده است:

1. فتوا شماره 14 سال 2020 در مورد برگزاری عبادت.

2. فتوا شماره 17 سال 2020 در مورد دستورالعمل نماز برای کارکنان بهداشت و درمان که به بیماران مبتلا به کوید-19 رسیدگی می کنند.

3. فتوا شماره 23 سال 2020 در مورد استفاده از زکات، انفاق و صدقه برای پیشگیری از کوید-19.

4. فتوا شماره 28 سال 2020 درباره راهنمایی برنامه تکبیر گفتن دسته جمعی و نماز عید فطر.

دو سازمان بزرگ اسلامی نهضت العلما و محمدیه همچنین فتواها و راهنمایی هایی را صادر کردند که موجب تقویت فتواهای مجلس علمای اندونزی شد. با این حال، اگر اختلاف نباشد فقه وجود ندارد. در عمل در جامعه، آنها کاملاً از فتوای مجلس علمای اندونزی پیروی نمی کنند. محدودیت ها و تنوع درک در مورد کوید-19 یکی از دلایل آن است.

در آینده، فتواهای مجلس علمای اندونزی، نهضت العلما و محمدیه زیر گذرگاه آزمایش قرار می گیرند که آیا به نظم جدید در فقه تبدیل شوند یا موقتی باشند. برای پیشبرد این مسیر، به نظر می رسد که دولت و مجلس علمای اندونزی باید متخصصان بیشتری را به ویژه در رشته اپیدمیولوژی، بهداشت، محیط زیست و جامعه شناسی درگیر کنند.

دکتر مناجات، استاد دانشکده شریعت دانشگاه اسلامی دولتی سالاتیگا