بررسی رابطه دین و دولت در اسلام در یک اثر

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، گروهی بر این باورند که رسالت دین تنها به امور شخصی، فردی و باطنی افراد محدود می شود و دین وظیفه انسان سازی و تهذیب نفس را بر عهده دارد. گروه دیگری نیز با پذیرش رسالت انسان سازی دین، معتقدند که انسان ها تربیت نمی شوند مگر این که امور سیاسی و اجتماعی نیز ساختار دینی داشته باشد و به وسیله دین داران مدبر اداره شود. اگر زمام امور و سرشته مسائل سیاسی، اجتماعی در پرتو قوانین غیر الهی و به وسیله حاکمان غیر الهی اداره شود، به تدریج، آموزه های ادیان رو به فراموشی می نهند.

البته باید به این نکته توجه کرد که بررسی تعامل میان دین و دولت، امری با پیشینه تاریخی است که در فرهنگ اسلامی و جهانی به گونه شایسته ای مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، این مسئله در ایران اسلامی که نظام سیاسی آن مبتنی بر دین است، با توجه به فضای حاکم بر اندیشه سیاسی جهان امروز، یعنی دخالت نداشتن دین در سیاست، پرسش هایی در اذهان برانگیخته است. ازاین رو، توجه دوباره به رابطه دین و دولت، مهم و در برخی ابعاد، ضروری به نظر می رسد.

بنابراین، در این زمان باید به این گونه پرسش ها پرداخت که: دین به چه دلیل باید در سیاست دخالت کند؟، با فرض دخالت دین داران در سیاست، آیا آنان توانایی تشکیل دولتی کارآمد را دارند؟ و در آن صورت، چقدر آن دولت مردمی است و به خواسته مردم توجه دارد؟، مقصود از «مردم سالاری دینی» چیست؟، چگونه «ولایت مطلقه فقیه» با حقوق و آزادی های مردمی سازگار است؟

مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، کتاب دین و دولت در اسلام، نوشته محمد منصورنژاد، را به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

این کتاب دارای هشت بخش است.

بخش اول: عنوان نخست این کتاب دین، ساختار و خاستگاه حکومت و دولت، است. عناوین دیگر این بخش: مفهوم شناسی، ساختار دولت، خاستگاه دولت.

بخش دوم: ضرورت وجود حکومت در اسلام، عنوان بخش دوم این کتاب است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: ادله عقلی ضرورت وجود حکومت در اسلام، ادله نقلی ضرورت وجود حکومت در اسلام.

بخش سوم: بخش سوم این کتاب با عنوان قدرت، اقتدار و مشروعیت حکومت در اسلام، مشخص شده است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: مفهوم شناسی، اشاره ای گذرا به پیشینه تاریخی تشکیل حکومت در اسلام، راه های کسب قدرت، اقتدار و مشروعیت در اسلام.

بخش چهارم: حکومت در فقه شیعه در دوران غیبت، عنوان دیگری از این کتاب است. عناوین دیگر این بخش: تأملی در مفاهیم، اختیارات حاکم اسلامی، محدودیت های حاکم اسلامی، ویژگی ها و وظایف رهبری در قانون اساسی، نظریه تفکیک قوا، اسلام و دموکراسی.

بخش پنجم: قوه مجریه در حکومت، عنوان بخش پنجم کتاب است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: قوه مجریه در غرب، قوه مجریه در صدر اسلام، قوه اجرایی در حکومت اسلامی عصر غیبت.

بخش ششم: بخش دیگری از این کتاب با عنوان اندیشه تفکیک دین و حکومت در اسلام، مشخص شده است. عناوین دیگر این بخش: تفکیک دین و حکومت در غرب، پیشینه اندیشه جدایی دین و دولت در اسلام.

بخش هفتم: عنوان احیای تفکر دینی امام خمینی رحمه‌الله، بخش هفتم این کتاب را تشکیل داده است. عنوان دیگر این بخش عبارت است از: ویژگی های احیای اندیشه دینی.

بخش هشتم: آخرین بخش این کتاب با عنوان همراه با برنامه‌سازان، مشخص شده عناوین دیگر این بخش عبارت است از: پیشنهادهای کلی، پیشنهادهای برنامه ای.

جمع بندی

این کتاب سازگاری دین و دولت را از اصول پذیرفته شده خود دانسته و نویسنده کوشش کرده پس از مفهوم شناسی دین و ساختار حکومت دینی، به ضرورت وجود حکومت بر اساس قدرت، اقتدار و مشروعیت بپردازد. در گام بعدی، نقش قوه مجریه را در حکومت بر می شمارد و اندیشه تفکیک دین و حکومت را بر نمی تابد و آن را برگرفته از الهیات مسیحی می داند.

برشی از کتاب

در صفحه 71 و 72 این کتاب در مورد اداره حکومت توسط امیر المؤمنین این مطالب نگاشته شده است:

وقتی نوبت خلافت به امیرالمؤمنین علی علیه السلام رسید، نخستین اقدام او اصلاح بیت المال و اوضاع مالی حکومت و همچنین عزل مأموران ناصالح بود. آن حضرت از همان روز نخست خلافت، راه اسراف و سوء استفاده را بست و مأموران خائن را از کار برکنار کرد. از اقدامات بی سابقه ایشان، تنظیم ساختار منظم بازرسی مالی و دادن آموزش های فنی و رفتاری به کارگزاران بود.

در این زمینه، ده ها نامه و دستور العمل در نهج البلاغه آمده است. از جمله آنها، رهنمودهایی است که علی بن ابی طالب علیه السلام در نامه 53 نهج البلاغه به مالک اشتر، والی برگزیده مصر، بیان کرده اند و در آن شرایط کارگزاران و مأموران شایسته را برشمرده اند: در کار عاملان و کارگزاران خود دقت کن و آنان را پس از بررسی و آزمایش به خدمت منصوب دار.... وقتی چنین مأمورانی پیدا کردی، باید که دستمزد و مواجب کافی به ایشان بدهی؛ زیرا وقتی حقوق کافی داشتند که خود را اصلاح کنند، از دستبرد زدن به اموالی که در اختیار دارند، بی نیاز می گردند... . به کار خراج و خراج گزاران توجه ویژه مبذول دار؛زیرا اگر جمع خراج و احوال خراج گزاران به سامان و منظم باشد، همه در آسایش و راحتی زندگی خواهند کرد... .

یکی دیگر از امور اجرایی حکومت حضرت علی علیه السلام «امور دفتری» بود. نخستین دفتر ثبت و ضبط اسناد و بایگانی و همچنین محاسبات و مکاتبات دولتی اسلام نیز در زمان آن حضرت تأسیس شد. علی علیه السلام دستورالعمل ها و برخی نامه های رسمی را به خط خود می نوشت، ولی کارهای عادی را چهار دبیر او انجام می دادند. این دبیران به روایت سیوطی در تاریخ الخلفا، عبدالله بن ابی رافع، سعید بن غران همدانی، عبدالله بن جعفر بن ابی طالب و عبیدالله بن عبدالله بن مسعود بودند.

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران کتاب «دین و دولت در اسلام» را در قطع رقعی و 143 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به آدرس: قم، بلوار محمد امین، جنب صدا و سیمای مرکز قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنند./826/ن601/ق